Na obrzeżach północnoheskiego miasta Kassel, wokół tzw. Błękitnego Jeziora, w chronionym lesie Habichtswald (nieopodal krajobrazowego Parku Wilhelmshöhe, wpisanego na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO), znajduje się wyjątkowa nekropolia, będąca cmentarzem, parkiem i dziełem sztuki w jednym. Jest ona ostatnim dużym projektem artystycznym Harry’ego Kramera, zmarłego w 1997 roku przedstawiciela tzw. sztuki kinetycznej, uczestnika jednej z najważniejszych na świecie wystaw sztuki współczesnej „documenta III”, oraz profesora Akademii Sztuk Pięknych w Kassel. Pomysł stworzenia Nekropolii narodził się w latach 80-tych ubiegłego wieku, a jego urzeczywistnienie trwało ponad 10 lat.

Powodem realizacji Nekropolii było, oprócz kwestionowania przez Kramera utartych konwencji pogrzebowych, zaoferowanie wybranym artystom możliwości tworzenia autentycznych dzieł, wolnych od wszelkich ograniczeń i zobowiązań wynikających z zamówień. Według Kramera jedynym polem, na którym sztuka odnajduje swoją niepowtarzalną istotę, jest kult zmarłych. Tutaj artysta nie musi szukać powierzchownych treści, ponieważ przeznaczenie dzieła sztuki narzuca się samo.

Melancholia, samotność i reprezentacja tego zawodu nie mogą sobie życzyć lepszego miejsca samorealizacji i autoprezentacji. Tylko przy własnym nagrobku artysta może być jednocześnie zleceniodawcą i mecenasem. To wystarczająca legitymacja – pisał Kramer.

Nekropolia przewiduje miejsce dla 40 artystów, którzy mają możliwość zaprojektowania i wzniesienia za życia własnego nagrobka i zobowiązują się (w testamencie) do pochowania tamże. Projekty nie powinny zakłócać obszaru chronionego krajobrazu, a wpisywać się w niego. Nie mogą również, po realizacji, wymagać żadnych dodatkowych zabiegów. Pierwszy nagrobek, zatutułowany La vita corre come rivo fluente („Życie płynie jak wartki strumień”), powtsał w 1992 roku, a jego autorką jest Rune Mields. Sam Kramer zrezygnował z nagrobka i został pochowany na obszarze nekroplii anonimowo.

Spośród 10-ciu już zrealizowanych prac dwie zwróciły moją szczególną uwagę:

E.R. Nele, „Der Gang” („Przejście”)

Rzeźba składa się z dwóch metalowych filarów, które znajdują się po przeciwległych stronach ścieżki prowadzącej przez wąwóz do Błękitnego Jeziora i nachylają się lekko ku sobie. Pomiędzy filarami rozpięty jest drążek, po którym balansuje postać. Całość przypomina bramę. Tytuł rzeźby jednoznacznie wskazuje na temat „przejścia”, interpretowanego jako przejście z życia do śmierci, zmiany stanu lub symbolicznego procesu transformacji. W kontekście nekropolii ten motyw nabiera szczególnego znaczenia, odnosząc się do ostatecznej drogi każdego człowieka. Przez swoje wygięcie filary wydają się chwiać. To sprawia, że przejście wydaje się niebezpieczne, a dotarcie na drugą stronę – ryzykownym przedsięwzięciem. „Przejście” ilustruje tym samym nieustanną, ryzykowną formę balansowania, jaką jest życie, zmierzające ku śmierci.

Gernot Minke, „Lehm-Kuppel” („Gliniana Kopuła”)

„Lehm-Kuppel” to ekologiczna konstrukcja kopułowa wykonana z gliny, słomy i kamienia, która wpisuje się w ideę harmonii z naturą i poszanowania środowiska naturalnego, charakterystyczną dla Nekropolii w Kassel. Do kopuły można wejść przez niewielki, okrągły otwór. Podłoga obniża się ku środkowi, przez co przestrzeń nie posiada poziomej powierzchni. Kopułę przecina u góry duży, okrągły otwór, który umożliwia spojrzenie w niebo. Dzięki specjalnemu przekrojowi sklepienia ze zmniejszającymi się promieniami krzywizny, a także zaokrąglonym glinianym cegłom i zagłębionym fugom, powstaje szczególna akustyka. Wewnątrz znajdują się 24 miejsca siedzące.

Minke stworzył z kopuły miejsce kontemplacji, które sprzyja zgrupowaniom i zachęca do dłuższego pobytu, wspólnej medytacji, śpiewu przy ognisku czy bycia razem. Obniżona podłoga i zmniejszający się promień krzywizny wzmacniają poczucie bezpieczeństwa. Projekt Minke może być według mnie traktowany jako idealne, bezpieczne miejsce dla wspólnoty przeżywającej stratę.

***

Nekropolią zarządza fundacja, która powstała z prywatnego majątku Kramera. Rada fundacji wybiera artystów, którzy mogą wznieść tu swoje nagrobki. Organem prowadzącym fundację jest miasto Kassel.

Przy zbieraniu informacji na temat nekropolii korzystałam z: